Τα επτά εμπόδια.

Τα επτά εμπόδια για την ομαλή ένταξη των «Τεχνολογιών της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας» στην Εκπαίδευση.

Με την έναρξη της σχολικής χρονιάς 2007-2008 επιθυμούμε να ενημερώσουμε την εκπαιδευτική κοινότητα τόσο για την «Ελληνική Ένωση για την Αξιοποίηση των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας στην Εκπαίδευση» (e-Δίκτυο-ΤΠΕ-Ε) όσο και για τις σκέψεις και προτάσεις μας αναφορικά με τα εμπόδια που συναντάει στη σχολική πρακτική η ένταξη των ΤΠΕ στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση.
Α. Το e-Δίκτυο-ΤΠΕ-Ε (www.e-diktyo.eu ) δημιουργήθηκε πριν από ένα χρόνο με πρωτοβουλία 105 ιδρυτικών μελών και εκπροσωπεί εκπαιδευτικούς όλων των βαθμίδων, στελέχη της εκπαίδευσης, και ειδικούς με κοινό ενδιαφέρον την αξιοποίηση των ΤΠΕ στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Η συνεισφορά του e-Δικτύου έγκειται στην περαιτέρω προώθηση των ΤΠΕ στην εκπαιδευτική κοινότητα ώστε οι νέες τεχνολογίες να μπορούν τελικά να χρησιμοποιηθούν ουσιαστικά και με κριτικό πνεύμα σε όλο το φάσμα των σχολικών δραστηριοτήτων.

Η Ένωση μας είναι αποτέλεσμα της πολύχρονης δράσης των 135 μελών της μέσα από ποικίλες δραστηριότητες, όπως για παράδειγμα, η ενεργή συμμετοχή στα έργα της Οδύσσειας του ΥΠΕΠΘ, η επιμόρφωση Επιμορφωτών ΤΠΕ σε Πανεπιστημιακές Μονάδες, η πραγματοποίηση ενδοσχολικών επιμορφώσεων στις ΤΠΕ του ΥΠΕΠΘ, η συμμετοχή στη δημιουργία εκπαιδευτικών λογισμικών του ΥΠΕΠΘ, η δημιουργία εκπαιδευτικών πυλών και προσωπικών δικτυακών τόπων, η διοργάνωση ημερίδων και συνεδρίων (όπως τα συνέδρια της Σύρου κάθε δύο χρόνια: 2001, 2003, 2005, 2007 υπό την αιγίδα του ΥΠΕΠΘ), η βράβευση Σχολικών Ιστοσελίδων Δημοτικών σχολείων (Συνέδριο Σύρου, 2007) καθώς και η δημιουργία εκπαιδευτικού υλικού για την παιδαγωγική αξιοποίηση των ΤΠΕ σε σχολικό περιβάλλον.

Τέλος, σε συνεργασία με την «Πανελλήνια Ένωση Εκπαιδευτικών για την αξιοποίηση των ΤΠΕ στη διδασκαλία των Φυσικών Επιστημών «Μιχάλης Δερτούζος» και την «Ένωση Ελλήνων Φυσικών, Παράρτημα Ημαθίας» διοργανώνουμε το 1ο Πανελλήνιο Εκπαιδευτικό Συνέδριο Ημαθίας (Νάουσα 9-11 Μαΐου 2008) με θέμα: «Ψηφιακό υλικό για την υποστήριξη του παιδαγωγικού έργου των εκπαιδευτικών Α/θμιας & Β/θμιας Εκπαίδευσης» http://naousa08.ekped.gr.

Β. Θεωρούμε ότι εξαιτίας της απουσίας ενός ολοκληρωμένου και ρητά διατυπωμένου σχεδίου εφαρμογής (χρονοδιάγραμμα, βιωσιμότητα) μαζί με τη μη μόνιμη και συνεχή υποστήριξή του από εκπαιδευτικούς θεσμούς, τα περισσότερα πραγματοποιούμενα έργα του ΥΠΕΠΘ στο πλαίσιο της «Κοινωνίας της Πληροφορίας» και του ΕΠΕΑΕΚ είναι λίγο πολύ αποσπασματικά και η ένταξη των ΤΠΕ-Ε παραμένει διακήρυξη χωρίς πνοή και προοπτική.
Παρόλα αυτά θεωρήσαμε καθήκον μας να προσεγγίσουμε συνοπτικά ορισμένες μόνο πτυχές των προβληματικών καταστάσεων που είναι αρκετά γνωστές σε μας, όπως για παράδειγμα η εκπαίδευση επιμορφωτών στα ΠΑΚΕ, η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών στις ΤΠΕ-Ε, τα εργαστήρια υπολογιστών και η διδασκαλία των ΤΠΕ στα Δημοτικά και στα Ολοήμερα, τα νέα Προγράμματα Σπουδών (ΑΠΣ και ΔΕΠΠΣ), τα εκπαιδευτικά λογισμικά και οι υπηρεσίες τηλεματικής.

Στην προσπάθεια μας να εντοπίσουμε δυσλειτουργίες και εμπόδια στα οποία προσκρούει η ένταξη των ΤΠΕ-Ε καταλήξαμε στις παρακάτω επτά ενότητες προβλημάτων:

Β1. Η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών στις ΤΠΕ-Ε
Στο πλαίσιο του έργου «Επιμόρφωση Εκπαιδευτικών Π/θμιας και Δ/θμιας Εκπαίδευσης σε βασικές δεξιότητες των ΤΠΕ στην Εκπαίδευση» (ΕΠΕΑΕΚ) παρακολούθησαν οργανωμένα σεμινάρια 48 ωρών μόνο 91.300 εκπαιδευτικοί από το 2002-2003 μέχρι σήμερα,. Από αυτούς πιστοποιήθηκαν συνολικά περίπου 55.000 εκπαιδευτικοί και η διαδικασία πιστοποίησης ακόμα δεν έχει ολοκληρωθεί.
Επομένως, χρειάστηκαν 4-5 χρόνια για να έχουμε περίπου 35% πιστοποιημένους εκπαιδευτικούς στις ΤΠΕ (επίπεδο Α’) στο σύνολο των εκπαιδευτικών Π/θμιας και Δ/θμιας Εκπαίδευσης.
Αυτή η κατάσταση, σύμφωνα με την άποψή μας, αποτελεί σημαντικό εμπόδιο για να λειτουργήσει το σχολείο ως πραγματική σχολική κοινότητα από τη στιγμή που δεν μπορεί να ανταποκριθεί με επάρκεια και σιγουριά στην υλοποίηση των προτάσεων διδασκαλίας των νέων σχολικών εγχειριδίων.
Θεωρούμε ότι το μοντέλο επιμόρφωσης που ακολουθήθηκε με επιτυχία μέχρι σήμερα έφτασε στα όρια του και θα πρέπει να αναζητηθούν και άλλοι εναλλακτικοί τρόποι για την επίτευξη του στόχου της ένταξης των ΤΠΕ στην εκπαίδευση.

Β2. Σύμφωνα με το σχεδιασμό του ΥΠΕΠΘ (από το 2002 μέχρι το 2007) για την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών στην παιδαγωγική αξιοποίηση των ΤΠΕ (επίπεδο Β’) θα πραγματοποιηθεί πρώτα η εκπαίδευση 400 Επιμορφωτών ΤΠΕ (οποίοι ήδη έχουν επιλεγεί) στα ΠΑΚΕ (Πανεπιστημιακά Κέντρα Επιμόρφωσης) και στη συνέχεια θα πραγματοποιηθεί επιμόρφωση 15.000 πιστοποιημένων εκπαιδευτικών στα ΚΣΕ (Κέντρα Στήριξης Επιμόρφωσης) που υπάρχουν σε κάθε νομό της χώρας.
Είναι φανερό ότι η υπερβολική καθυστέρηση στην έναρξη της επιμόρφωσης των Επιμορφωτών ΤΠΕ στα ΠΑΚΕ (κάτι που δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με υποβάθμιση του επιπέδου εκπαίδευσης των επιμορφωτών) συμπαρασύρει και την μελλοντική επιμόρφωση των 98 ωρών των εκπαιδευτικών στα κατά τόπους ΚΣΕ σ’ ολόκληρη τη χώρα.

Αξίζει να επισημάνουμε ότι οι παραπάνω καθυστερήσεις:
1.Απαξιώνουν και υποβαθμίζουν τις επιχειρούμενες προσπάθειες αναβάθμισης του επιπέδου σπουδών στο Δημόσιο Σχολείο με την ένταξη των ΤΠΕ στη διδασκαλία.
2.Αποτρέπουν τη δημιουργία του κατάλληλου εκπαιδευτικού περιβάλλοντος στα σχολεία μέσα στο οποίο τα παραγόμενα εκπαιδευτικά λογισμικά θα δοκιμαστούν σε ευρεία κλίμακα ώστε να αναπτυχθούν διαδικασίες αναδραστικής τους ένταξης και βελτίωσης.
3.Μέσα σε αυτό το κενό εφαρμογής οι προσπάθειες σχεδιασμού και παραγωγής εκπαιδευτικών λογισμικών ακολουθούν αποκλίνουσες πορείες και δεν στοχεύουν κυρίως στην βελτίωση της μαθησιακής διαδικασίας.
Έτσι, απαξιώνονται οι τεράστιες επενδύσεις (δημόσιες και ιδιωτικές) που έγιναν και γίνονται στον τομέα των ΤΠΕ-Ε.
Από την άλλη, σύμφωνα πάντα με τις ανακοινώσεις του ΥΠΕΠΘ, η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών στα ΚΣΕ αφορά 15.000 εκπαιδευτικούς σε σύνολο περίπου 150.000 δηλαδή μόνο το 10% του συνόλου των εκπαιδευτικών.
Το μοντέλο επιμόρφωσης που ακολουθείται πέρα από το ότι απαιτεί πολύ «χρόνο και χρήμα» έχει και αυτό τα όρια του εφόσον περιορίζεται σε πολύ μικρό αριθμό εκπαιδευτικών (Φιλολόγων, Μαθηματικών και Φυσικών Επιστημών) και αγνοεί τους εκπαιδευτικούς όλων των άλλων ειδικοτήτων (από τους καθηγητές Φυσικής Αγωγής μέχρι τους Θεολόγους, Οικονομολόγους και Μουσικούς….).
Σύμφωνα με μια ενδιαφέρουσα άποψη που εκφράζεται κυρίως από τα μέλη μας, εκπαιδευτικούς της πράξης, για να χρησιμοποιούν οι εκπαιδευτικοί τα λογισμικά και το διαδίκτυο στην καθημερινή τους σχολική πρακτική θα πρέπει να υιοθετηθεί ένα μοντέλο «Ενδοσχολικής Επιμόρφωσης και Υποστήριξης των Εκπαιδευτικών» σε συνδυασμό με τις υπάρχουσες θεσμοθετημένες δομές (όπως για παράδειγμα, Σχολικοί Σύμβουλοι, ΚΕΠΛΗΝΕΤ, ΕΚΦΕ, Αγωγή Υγείας, Περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, Θεατρικής παιδείας κ.λ.π.).
Σ’ αυτήν την περίπτωση θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν όλοι ανεξαιρέτως οι ενεργοί εκπαιδευτικοί Επιμορφωτές ΤΠΕ Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης: αυτοί που ολοκλήρωσαν παλιότερα την εκπαίδευσή τους στις Πανεπιστημιακές Μονάδες (Αθηνών και Θεσσαλονίκης), αυτοί που θα την ολοκληρώσουν στα σημερινά ΠΑΚΕ και όσοι πιστοποιήθηκαν μετά από εξετάσεις που διενήργησε το ΥΠΕΠΘ πριν 2-3 χρόνια.

Β3. Τα Προγράμματα Σπουδών και οι ΤΠΕ-Ε
Στη χώρα μας, το ισχύον Πρόγραμμα Σπουδών του Γενικού Λυκείου οικοδομήθηκε πριν από μερικά χρόνια και είναι φανερό ότι εκείνη την περίοδο που διαμορφώθηκε δεν έλαβε καθόλου υπόψη του την ένταξη των ΤΠΕ, άλλωστε ήταν πολύ νωρίς (σχολεία χωρίς υπολογιστές, χωρίς λογισμικά, χωρίς επιμορφωτές και ελάχιστη εμπειρία από εφαρμογές στα σχολεία).
Σύμφωνα με τη δική μας προσέγγιση, το πρόγραμμα αυτό οφείλει να φτιαχτεί μετά από διάλογο με την εκπαιδευτική κοινότητα από «μηδενική βάση», με την έννοια ότι κατά την οικοδόμηση του θα πρέπει να ληφθούν υπόψη ό,τι διαθέτουμε μέχρι σήμερα (έρευνες, λογισμικά, επιμορφωτές, εκπαιδευτικό υλικό, εξοπλισμό σχολείων).
Με τα ισχύοντα Προγράμματα Σπουδών του σημερινού Λυκείου πολύ δύσκολα μπορούν να αξιοποιηθούν στη διδακτική πράξη τόσο μια σειρά από εκπαιδευτικά λογισμικά που ήδη εφοδιάστηκαν όλα τα Λύκεια όσο και ενδιαφέροντα προγράμματα της Εκπαιδευτικής Τηλεόρασης.
Όσον αφορά τα νέα Προγράμματα Σπουδών των Δημοτικών και των Γυμνασίων (ΑΠΣ, ΔΕΠΠΣ) προβλέπεται σε μικρό ή μεγάλο βαθμό η παιδαγωγική χρήση λογισμικών και διαδικτύου ιδιαίτερα για τη διεκπεραίωση των διαθεματικών εργασιών και των υπόλοιπων σχολικών δραστηριοτήτων.
Όμως, ενώ για ορισμένα μαθήματα προβλέπεται από το ΑΠΣ και η διάθεση εποπτικών μέσων (όπως διαφάνειες, video, αισθητήρες για μέτρηση μεγεθών σε διασύνδεση με Η/Υ, προπλάσματα-μοντέλα-παρασκευάσματα) αυτά δεν έφθασαν ποτέ στους εκπαιδευτικούς.
Επίσης, τα λογισμικά που προβλέπεται να χρησιμοποιηθούν από τους μαθητές στα σχολικά εργαστήρια υπολογιστών βρίσκονται, βέβαια, αναρτημένα στο δικτυακό τόπο του παιδαγωγικού Ινστιτούτου (www.pi-schools.gr) . Όμως, με τις σημερινές «ταχύτητες» του σχολικού δικτύου (μόνο 19% των σχολικών μονάδων διαθέτουν γρήγορες «ευρυζωνικές» συνδέσεις στο διαδίκτυο) το «κατέβασμα» των περισσοτέρων λογισμικών για εγκατάσταση είναι μάλλον αδύνατο.
Η ελλιπής επιμόρφωση στις ΤΠΕ, οι υπερβολικές καθυστερήσεις των έργων και η αθέτηση των «υποσχέσεων» του Προγράμματος Σπουδών οδηγεί τους εκπαιδευτικούς στη σιγουριά του «ενός και μοναδικού εγκεκριμένου σχολικού εγχειριδίου» στερώντας τους μαθητές από τη χρήση σύγχρονου εκπαιδευτικού υλικού και τους διδάσκοντες από νέα εργαλεία διδασκαλίας.
Β.4. Στα Δημοτικά σχολεία το υπάρχον Πρόγραμμα Σπουδών προβλέπει τη διδασκαλία γνώσεων και δεξιοτήτων αναφορικά με τις τεχνολογίες της πληροφορίας και της επικοινωνίας (υπολογιστές και διαδίκτυο) σύμφωνα με το «ολιστικό» μοντέλο:
ομαλή και με φυσικό τρόπο ένταξη των ΤΠΕ από τον ίδιο το δάσκαλο μέσα από τα διάφορα μαθήματα του προγράμματος και όχι ξεχωριστή ώρα διδασκαλίας.
Αλλά, με τις γνωστές συνθήκες που αναφέραμε παραπάνω, αυτή η διδασκαλία συναντά ανυπέρβλητα εμπόδια αν προσθέσουμε και την απουσία υπευθύνου εργαστηρίου με αποτέλεσμα τα περισσότερα εργαστήρια υπολογιστών να είναι «ερμητικά κλειστά».
Επισημαίνουμε ότι, σήμερα, για τα σχολεία της Πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης ισχύει μια εγκύκλιος του ΥΠΕΠΘ με θέμα: «Χρήση Εργαστηρίων Πληροφορικής και Εφαρμογών Η/Υ» (21 Ιουνίου 2002), όπου ορίζονται οι όροι χρήσης του εργαστηρίου Η/Υ στα σχολεία (επομένως και στα Δημοτικά) αλλά δε γίνεται καμία αναφορά σε υπεύθυνο Εργαστηρίου κατά τα πρότυπα της Δευτεροβάθμιας.
Προτείνουμε να εκδοθεί εγκύκλιος που να ορίζει επακριβώς τις διαδικασίες ορισμού «υπευθύνου» όχι μόνο του εργαστηρίου Η/Υ Δημοτικού Σχολείου αλλά και όλων των «οπτικοαουστικών μέσων» που διαθέτει το σχολείο. Επίσης, χρήσιμη θα μπορούσε να είναι και η απόσπαση ενός εκπαιδευτικού της Πρωτοβάθμιας στα ΚΕΠΛΗΝΕΤ για την τεχνική υποστήριξη των Δημοτικών.
Ο/Η εν λόγω δάσκαλος/α του σχολείου, για να είναι αποτελεσματικός, θα πρέπει να έχει συγκεκριμένα καθήκοντα και μείωση του ωραρίου όπως συμβαίνει με τους υπευθύνους εργαστηρίων στη Δευτεροβάθμια-εκπαίδευση.
Β.5. Στα Ολοήμερα Δημοτικά, σύμφωνα με την εγκύκλιο του ΥΠΕΠΘ, για την εξοικείωση των μαθητών στις ΤΠΕ μπορούν να διδάσκουν ΜΟΝΟ πτυχιούχοι Πληροφορικής (ΠΕ19-ΠΕ20).
Η εμπειρία μας από τη λειτουργία αυτών των σχολείων μας οδηγεί στο να υποστηρίζουμε σθεναρά μια εναλλακτική πρόταση για το «ποιοι» μπορούν, ιεραρχικά, να διδάσκουν τις ΤΠΕ:
i) Δάσκαλοι διορισμένοι με Διδακτορικό ή Μaster στις ΤΠΕ-Ε ή επιμορφωτές επιπέδων Β΄και Α΄ ή πιστοποιημένοι Β΄ επιπέδου
ii) Πτυχιούχοι Παιδαγωγικών Τμημάτων με Διδακτορικό ή Master στις ΤΠΕ-Ε
iii) Πτυχιούχοι Πληροφορικής (ΠΕ19-ΠΕ20)

Προτείνουμε στο ΥΠΕΠΘ να υιοθετήσει τη λογική της παραπάνω «λίστας» μια και στηρίζεται αποκλειστικά και μόνο σε παιδαγωγικά κριτήρια, βασίζεται στην εμπειρία μας από την καθημερινή λειτουργία των Ολοήμερων Δημοτικών σχολείων της χώρας και είναι σύμφωνη με το πνεύμα του Προγράμματος Σπουδών.
Β.6. Σύμφωνα με τις επιταγές της Λισαβόνας (2000) η Δημόσια Διοίκηση οφείλει:
α) να αναπτύξει υπηρεσίες στο διαδίκτυο για να βελτιώσει την πρόσβαση των πολιτών στις πληροφορίες και στις δημόσιες υπηρεσίες β) να αξιοποιήσει το διαδίκτυο με σκοπό να αυξήσει τη Διαφάνεια της Δημόσιας Διοίκησης.
Μια ανάλυση της δομής και του περιεχομένου των δικτυακών τόπων του ΥΠΕΠΘ (www.ypepth.gr) και του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου (www.pi-schools.gr) πολύ εύκολα μας οδηγεί στη διαπίστωση ότι παρουσιάζουν σοβαρές αδυναμίες και ποικίλες δυσλειτουργίες και επομένως χρειάζονται άμεσα ριζική αναμόρφωση ώστε να επιτελούν το ρόλο τους: διευκόλυνση της εκπαιδευτικής κοινότητας και όλων των πολιτών.

Β7. Οι σχολικές ιστοσελίδες
Εδώ και μερικά χρόνια το ΥΠΕΠΘ, μέσω του Πανελλήνιου Σχολικού Δικτύου (ΠΣΔ), προσφέρει σε όλες τις σχολικές μονάδες της χώρας τη δυνατότητα να αποκτήσουν παρουσία στο διαδίκτυο. Η αξιοποίηση της αξιόλογης προσφοράς του ΠΣΔ από τα σχολεία επαφίεται στους ίδιους τους εκπαιδευτικούς και όποτε έχουμε κάποιο αποτέλεσμα αυτό επιτυγχάνεται κυρίως με το μεράκι ενός εκπαιδευτικού.
Επειδή πιστεύουμε ότι τόσο οι δικτυακοί τόποι των σχολείων όσο και τα «Ιστολόγια» (Blogs) μπορεί να αποτελέσουν μιας πρώτης τάξεως «παιδαγωγικά εργαλεία» προτείνουμε:
Το ΥΠΕΠΘ σε συνεργασία με το ΠΙ και το ΠΣΔ να συντάξει εγκύκλιο με την οποία να καθορίζονται επακριβώς οι όροι χρήσης μιας σχολικής ιστοσελίδας ή σχολικού Ιστολογίου, το επιτρεπόμενο περιεχόμενο (υπενθύμιση περί πνευματικών δικαιωμάτων και προσωπικών δεδομένων), τα καθήκοντα του υπεύθυνου της σχολικής ιστοσελίδας κ.α.
Επίλογος
«Το εκπαιδευτικό υλικό, όσο μελετημένο κι αν είναι, ουδέποτε θα πραγματοποιήσει μόνο του τους στόχους μας. Βελτιώνεται το περιεχόμενο των μαθημάτων για τους προικισμένους μαθητές, δεν λύνεται, όμως, το πρόβλημα για την ευρεία, απολύτως σεβαστή, πλειονότητα των μαθητών. Το να “μαστορεύουμε” νέα εκπαιδευτικά υλικά χωρίς να δημιουργήσουμε τις προϋποθέσεις . . . απορροφά συνεχώς τεράστια ποσότητα χρόνου και χρημάτων, χωρίς να οδηγεί σε πρόοδο: παραμένουμε ακριβώς στην ίδια κατάσταση» A. Arons (1992)
Δεσμευόμαστε ότι σύντομα θα επανέλθουμε με αναλυτικότερες τοποθετήσεις για καθένα από τα παραπάνω θέματα.

24 Οκτωβρίου 2007

Για το Δ.Σ. του e-Δικτύου

Ο Γραμματέας	Ο Πρόεδρος
Νίκος Τζιμόπουλος	Νίκος Δαπόντες

Ελπίζω η επιστολή αυτή κι άλλες παρόμοιες να αποτελέσουν το πρώτο βήμα για να οδηγηθούμε σε μια εθνική πολιτική απόφαση για την ένταξη των ΤΠΕ στην εκπαίδευση.

Δίχως όραμα…